Osobowość jest strukturą całościową cech psychicznych,
warunkujących postępowanie człowieka. Inaczej mówiąc, jest zbiorem cech danej
osoby, warunkujących jej postępowanie wobec ludzi lub z ludźmi, wobec siebie
oraz przedmiotów i zjawisk otaczającego świata.
W postępowaniu człowieka dostrzegamy stałe cechy,
czyli „coś” co się powtarza. Właśnie te stałe cechy odróżniają jednego
człowieka od drugiego. Suma takich cech psychicznych jednostki, które różnią ją
od innych ludzi stanowi osobowość danego człowieka.
Kultura
jest zbiorowym dobrem i zbiorowym dorobkiem całej ludzkości. Rozróżniamy
kulturę materialną, czyli to wszystko, co przez długie wieki wytworzył człowiek
i co istnieje w formie materialnej oraz kulturę duchową w postaci wiedzy, norm
i zwyczajów. Dziecko już od wczesnego dzieciństwa poznaje normy i zasady
zachowania obowiązujące w danym kręgu kultury, przyswaja także doświadczenia
poprzednich pokoleń zdobywając wiedzę i poznając różnorodne wytwory kulturowe.
Wytwory kulturowe, utrwalone przede wszystkim w języku i mowie, oddziaływują na
jednostkę dzięki swemu znaczeniu. W zależności od tego, w jakim przedziale
czasowym i w jakiej formacji historycznej człowiek żyje, uczestniczy on i
współtworzy określoną cząstkę kultury. Człowiek żyjący w określonej grupie
powinien zachowywać się zgodnie ze zwyczajami i pełnić role, jakie wyznaczyło
mu społeczeństwo.
Źródłem
kultury jest środowisko społeczne, a ją samą nabywamy na drodze świadomej
edukacji bądź też nieświadomego przyswojenia. Z jednej strony to kultura, w
jakiej się wychowuje określona jednostka ludzka kształtuje jej osobowość, ale z
drugiej strony ten sam człowiek przekazuje elementy kultury innym jednostkom i
sam może ją zmieniać.
Rozwój
kultury przebiega równolegle z rozwojem człowieka, jednakże przebiega on według
własnych zasad i reguł. Właściwe jej elementy wzajemnie oddziałują na siebie,
tworząc nowe układy i całości. Od czasu do czasu pojawiają się nowe elementy, a
zanikają stare. Proces ten ma charakter postępowy, bowiem z biegiem czasu
osiąga się coraz skuteczniejsze środki przystosowania i kontroli nad
środowiskiem. Początkowy rozwój gatunku ludzkiego następował w obrębie jednego
kontynentu i w oparciu o te same zasady, oznacza to, że ówczesna kultura dla
poszczególnych plemion była wspólna. Późniejsze różnicowanie wykorzystywanych
narzędzi i zasobów, bytowanie w odmiennych warunkach środowiskowych i
przyrodniczych doprowadziło do pojawienia się różnic w kulturach poszczególnych
szczepów, plemion czy też narodowości.
Współcześnie
związek między osobowością a kulturą ulega pewnemu rozluźnieniu. Dzieje się tak
wskutek daleko idącego przemieszczania się kultur. Proces uprzemysłowienia i
związane z tym migracje ludności doprowadziły do przemieszczania się kultur,
zwyczajów i norm. Można zatem przypuszczać, że wpływ kultury na osobowość staje
się mniej wyraźny.
Kultura oddziałuje na każdy właściwie aspekt funkcjonowania osobowości. Cele, które odbieramy, oraz sposoby ich realizacji są uwarunkowane kulturowo. To czy pożądamy sukcesu w obrębie życia zawodowego czy rodzinnego, zależy w wielkim stopniu od wpływów kulturowych. Dziecko przychodząc na świat, nie posiada osobowości. Osobowość wykształca się dopiero w trakcie życia. Oczywiście już noworodek posiada pewne charakterystyczne dla siebie właściwości, można powiedzieć, że jest wyposażony w „surowy materiał” osobowości: konstytucję fizyczną, temperament, inteligencję.
Kultura
należy do środowiskowych determinant osobowości. Każda kultura ma swoje własne
zinstytucjonalizowane i usankcjonowane wzorce wyuczonych zachowań, rytuały i
przekonania. Znaczy to, że większość członków kultury będzie miała wspólne
niektóre charakterystyki osobowości (weźmy chociażby kulturę muzułmańską i
osobowość muzułmanów w porównaniu np. do katolików). Często tak długo nie
zdajemy sobie sprawy z wpływów kulturowych dopóki nie znajdziemy się w
kontakcie z członkami odrębnej kultury, którzy spostrzegają świat inaczej (oj
przeżyłam szok w Izraelu, gdy zderzyłam się z kulturą muzułmańską czy
ortodoksyjnie żydowską). Wpływy kulturowe wpływają na to, jak określany nasze
potrzeby i sposoby ich zaspokojenia, jak doświadczamy różnych emocji, jak wyrażamy
to co czujemy, itd.
Jednym
z badaczy, który zajmował się wpływem kultury na osobowość człowieka był Erich
Fromm. Jego teoria wywodzi się z teorii Freuda i Marksa. Ten ostatni wyrażał
przekonanie, że ograniczeniem wolności człowieka są obiektywne warunki życia
oraz bezkrytyczna akceptacja zewnętrznej kontroli ze strony obyczajów. Ludzie
nie mogą być wolni, ponieważ podlegają oddziaływaniu nieświadomych czynników
socjokulturowych.
Fromm
podkreślał społeczne i kulturowe determinanty zachowania, w przeciwieństwie do
motywacji biologicznych. Mimo, że jak sam podkreślał, kultura również nie
odpowiada w pełni, co robić i jak żyć. Człowiek ma niespotykane właściwości:
świadomość refleksyjną, rozum i wyobraźnię. Z jednej strony warunkują one
rozwój kulturowy, ale z drugiej leżą u podłoża egzystencjalnych dylematów,
poczucia bezradności i osamotnienia. Potrzeby są wynikiem kulturowej ewolucji
człowieka, a ich funkcją jest wypełnienie pustki wynikłej z oderwania od
natury. Służą zatem odbudowaniu poczucia łączności ze światem dającej poczucie
bezpieczeństwa.
Uniwersalne
wymiary kultury:
dystans władzy
- obrazuje stosunek do zjawiska nierówności między ludźmi w danym
społeczeństwie, wyraża oczekiwania i akceptację dla tej sytuacji,
uzewnętrzniany przez mniej wpływowych członków instytucji lub organizacji,
określa emocjonalną przestrzeń oddzielającą podwładnych od przełożonych;
kolektywizm i indywidualizm - w społeczeństwach kolektywnych dobro grupy jest
przedkładane nad dobro jednostki, pojedynczy ludzie zorganizowani są w silne i
spójne zbiorowości, w społeczeństwach indywidualistycznych dobro jednostki
przedkładane jest nad dobro grupy, relacje pomiędzy ludźmi są nietrwałe, a
cenione są osobiste osiągnięcia;
kobiecość i męskość - "kobiecość" charakteryzuje te
społeczeństwa, w których role społeczne obu płci wzajemnie się przenikają,
oznacza to, że zarówno od mężczyzn, jak i od kobiet oczekuje się takich postaw,
jak skromność, czułość i troska o jakość życia, społeczeństwa
"męskie" to takie, w których role społeczne związane z płcią są
klarownie określone, oznacza to, że od mężczyzn oczekuje się asertywności,
"twardości" i ukierunkowania na sukces materialny, natomiast od
kobiet skromności, czułości i troskliwości o jakość życia;
unikanie niepewności - jest to stopień zagrożenia odczuwany przez
członków danej kultury w obliczu sytuacji nowych, nieznanych lub niepewnych,
uczucie to wyraża się m.in. stresem i potrzebą przewidywalności, czego
przejawem mogą być wszelkiego rodzaju prawa, przepisy i utarte zwyczaje;
społeczeństwa o wysokim poziomie tego wymiaru cechują się rozbudowanymi
systemami kodyfikacji;
orientacja długo- i krótkoterminowa - w społeczeństwach o orientacji długoterminowej
wysoce cenione są postawy ukierunkowane na sukces w przyszłości, a dominujące
są takie cechy, jak wytrwałość i zapobiegliwość, orientacja krótkoterminowa
oznacza skłonność do przekazywania i cenienia wartości zorientowanych na przeszłość
i teraźniejszość, w szczególność respektu dla tradycji i wypełniania
społecznych zobowiązań.
