Rola kryzysów w rozwoju jednostki

Kryzys - (Allport) to sytuacja emocjonalnego i umysłowego stresu, wymagająca zmian perspektyw w ciągu krótkiego czasu. Te zmiany perspektyw wywołują często zmiany struktury osobowości. Zmiany te mogą być progresywne albo mogą być regresywne.

Człowiek w toku swego życia nieuchronnie styka się z sytuacjami, zdarzeniami mającymi charakter przełomowy, decydujący o dalszym losie jednostki. Te stany przesilenia bardzo często określa się słowem „kryzys”. Czym jest więc kryzys? Jedną z bardziej znanych koncepcji opisujących kryzys i jego znaczenie dla jednostki przedstawił Erik Erikson, wg którego mechanizmami kryzysotwórczymi są konflikty pomiędzy popędami jednostki, a pojawiającymi się nowymi wymaganiami ze strony otoczenia. Inne podejście mówi o tym, że kryzys oznacza reakcję człowieka zdrowego na trudną sytuację, w której nie można wykorzystać swoich umiejętności rozwiązywania problemów, gdyż stały się już niewystarczające. Definicja ta wskazuję na pewną cechę charakterystyczną kryzysu a mianowicie jego fazowość. Kryzys będąc szczególnie trudnym doświadczeniem, zakłóca normalny bieg zdarzeń w życiu jednostki, wymaga ponownej oceny sposobów myślenia i działania.

Wiele sytuacji życiowych wywołuje kryzysy – zarówno urodziny dziecka, jak i śmierć członka rodziny, choroba. Generalnie pojęcie „kryzys” wiąże się z negatywnymi emocjami, problemem czy trudnościami. Również praca zawodowa może być rozpatrywana w tej kategorii zdarzeń, co więcej można powiedzieć że jest ona jednym z najpoważniejszych źródeł sytuacji kryzysowych. Dokonywanie i dokonanie wyboru zawodu, staranie się o pracę, podjęcie jej a czasem utrata, niesie ze sobą wiele trudnych momentów w życiu każdego człowieka.

Tożsamość narracyjna

Narracyjna tożsamość pozwala jednostce zrozumieć siebie jako podmiot zmieniający się i podmiot w zmieniających się sytuacjach. Narracja jest historią zmienności mojego losu. 

Gdy narracje dotyczą własnej osoby, to znaczy gdy tworzący narracje podmiot jest ich pierwszoplanowym bohaterem, mówimy o autonarracjach. Zazwyczaj są one opowieściami o podmiocie i jego partnerach, uwikłanych w jeden wątek narracyjny. W autonarracjach fakty dotyczące własnej osoby są doświadczane i zapamiętywane jako elementy określonej opowieści. Te fakty to nasze zachowania, cechy, sukcesy i porażki. Podobnie interpretowane są nasze relacje z partnerami. Doświadczamy własnych uczuć, motywów, planów jako składników określonych historii, a więc i własne życie odbieramy jako historię, w której coś robiliśmy, czuliśmy czy wyobrażaliśmy sobie.

W ramach rozwijającej się autonarracji lub w ramach refleksji nad nią próbujemy wyjaśnić własne zachowania, tłumaczymy się z nich, żądamy dla nich aprobaty.

Jednostka w swojej autonarracji jest bowiem głównym lub jednym z głównych bohaterów dziejącej się historii, a więc jej rozumienie siebie, swojej sytuacji, w tym także rozumienie własnych motywów, emocji, decyzji oraz działań i ich efektów są wkomponowane w treść opowieści. Fakt ten ma dwie podstawowe konsekwencje: po pierwsze kształtuje się narracyjna tożsamość bohatera, po drugie kształtuje się jego narracyjna motywacja.

Korelacyjny i eksperymentalny schemat badania w psychologii

KORELACJA – metoda, w której mierzy się systematycznie dwie lub więcej zmiennych i sprawdza się, czy są one ze sobą związane (tj. w jakim stopniu można przewidzieć wartość jednej zmiennej na podstawie drugiej). Celem jest oszacowanie relacji (stopnia korelacji) pomiędzy zmiennymi. Korelacja to inaczej współwystępowanie, współzmienność. Współczynnik korelacji jest to miara statystyczna określająca kierunek i siłę związku między zmiennymi.

Najczęściej odwołujemy się do tej metody wtedy, gdy chcemy sprawdzać hipotezy wyjaśniające, np. kiedy i dlaczego pojawia się interesujące nas zachowanie (np. analizujemy relację pomiędzy agresywnymi zachowaniami dziecka a ilością oglądanej w telewizji przemocy).

Rodzaje korelacji (kierunek związku):
Korelacja dodatnia – wysokim wartością jednej zmiennej towarzyszą wysokie wartości drugiej zmiennej i odwrotnie: niskim wartościom jednej zmiennej towarzyszą niskie wartości drugiej (np. waga i wzrost – im człowiek wyższy, tym więcej waży).
Korelacja ujemna – wysokim wartością jednej zmiennej towarzyszą niskie wartości drugiej zmiennej (np. gdyby wzrost i waga były skorelowane ujemnie, to ludzie niscy byliby grubi, wysocy zaś strasznie chudzi lub wiek i sprawność fizyczna: im jest ktoś starszy, tym mniej sprawny fizycznie).
Korelacje wyrażone są przez liczby z przedziału od -1 do +1 (siła związku). Korelacja równa 1 oznacza, że dwie zmienne są całkowicie i wprost proporcjonalnie skorelowane; korelacja równa -1 oznacza, że dwie zmienne są całkowicie i odwrotnie proporcjonalnie skorelowane, a korelacja równa 0 oznacza, że dwie zmienne nie są ze sobą skorelowane, czyli nie można tu mówić o związku liniowym między zmiennymi.
Istnieje również korelacja pozorna – związek pomiędzy dwoma zmiennymi, który faktycznie istnieje tylko dzięki wpływowi trzeciej zmiennej. Tendencja do spostrzegania związków pomiędzy zdarzeniami, które nie są powiązane. Interpretacja tej korelacji często prowadzi do absurdalnych wniosków.

Atrakcyjność interpersonalna

Atrakcyjność interpersonalna - jest to pozytywna postawa w stosunku do innego człowieka.
Wyznaczniki atrakcyjności – atrakcyjność innej osoby zależy od częstości kontaktów z ta osobą, od jej zalet, atrakcyjności fizycznej, podobieństwa do nas samych, a także od przysług i komplementów, którymi nas ona obdarza
efekt częstości kontaktów (efekt ekspozycji) – im częściej widujemy się i kontaktujemy z daną osobą, tym większe prawdopodobieństwo że zostanie ona naszym przyjacielem
efekt aureoli – ludziom atrakcyjnym przypisuje się więcej cech pozytywnych, takich jak inteligencja, dobroć
samospełniające się proroctwo: ludzie atrakcyjni fizycznie mogą myśleć o sobie jako o osobach dobrych i miłych gdyż konsekwentnie są tak traktowani
podobieństwo: stopień sympatii ściśle uzależniony od spostrzeganego podobieństwa postaw (ludzie podobni do nas dostarczają społecznego wsparcia dla naszych cech i wierzeń)
efekt zysku – straty: bardziej lubimy daną osobę, im więcej wysiłku musieliśmy włożyć w zmianę jej pierwotnej opinii o nas. Tym mniej lubimy daną osobę im więcej jej pierwotnej sympatii straciliśmy.

Teorie atrakcyjności interpersonalnej:Teoria kar i nagród: zakłada, że lubimy jakąś osobę, jeżeli jest ona skojarzona z nagrodami (zdarzeniami przyjemnymi), zaś nie lubimy osób skojarzonych z karami (zdarzeniami nieprzyjemnymi). A zatem lubimy tych, których cechy oceniamy pozytywnie, którzy się dobrze o nas wyrażają, działają na rzecz naszego dobra. I na odwrót – nie lubimy osób o cechach nieprzyjemnych, źle o nas mówiących i działających na naszą szkodę. U podstaw tych oczywistych zależności leży prosty mechanizm klasycznego warunkowania reakcji emocjonalnej: zaczynamy kogoś lubić bądź nie znosić dlatego, że na tę pierwotnie obojętną osobę przenosi się nasza reakcja emocjonalna z pozytywnych bądź negatywnych bodźców skojarzonych z tą osobą.

Radzenie sobie ze stresem

Według Lazarusa i Folkman radzenie sobie w sytuacji trudnej, czyli indukującej stres to dynamiczna relacja pomiędzy człowiekiem a otoczeniem, która to relacja oceniana jest przez jednostkę jako wymagająca wysiłku adaptacyjnego lub przekraczająca możliwości sprostania jej (sytuacja trudna). Jednostka i otoczenie wpływają na siebie nawzajem, a więc relacja ta ulega ciągłemu przeobrażeniu, gdyż zmiany zachodzą także w obrębie obydwu stron transakcji – przekształceniu ulega środowisko i pozostający w nim człowiek. Jednostka w zetknięciu z sytuacją dokonuje oceny pierwotnej i zadaje pytanie czym dla niej jest owo zdarzenie. Wynik tego wstępnego oszacowania może mieć trojaki charakter. Zdarzenie może być ocenione jako fakt bez znaczenia, albo jako korzystne lub wymagające wysiłku adaptacyjnego. W tym ostatnim przypadku mamy do czynienia ze stresem. Po ocenie pierwotnej następuje wtórna, w której człowiek zadaje sobie pytanie co może w danej sytuacji zrobić. Dokonane zostaje oszacowanie własnych możliwości: fizycznych, psychicznych i społecznych. Procesy oceny pierwotnej i wtórnej są współzależne i dokonują się niemalże jednocześnie. Jeżeli relacja jednostki z otoczeniem, w ocenie pierwotnej, oszacowana jest w kategoriach stresowych, to uruchomiony zostaje proces radzenie sobie. Ocena wtórna decyduje o doborze określonych działań związanych z radzeniem sobie. O ile stres nie ma charakteru chronicznego, proces radzenie sobie kończy się rozwiązaniem sytuacji stresowej.

Nieświadome procesy motywacyjne

Podstawą koncepcji psychoanalizy jest pogląd Freuda o nieświadomym charakterze procesów psychicznych człowieka i o kluczowej roli libido, czyli popędu seksualnego w procesach motywacyjnych. Nieświadomość pozostaje w sprzeczności ze świadomością, jest przez nią ograniczana i cenzurowana. Konflikt ten rozpoczyna się na wczesnym etapie rozwoju seksualności dziecka, kiedy to kierowany popędami rozwój dziecka napotyka wpływ zasad społecznych przekazywanych przez opiekunów i wychowawców. W obrębie nieświadomości znajdują się tłumione pragnienia i nieuświadomione motywy działania oraz wspomnienia i myśli podświadomie wyparte przez jednostkę ze świadomości. Przyczyną takiego wyparcia może być to, że dane zdarzenie jest dla jednostki traumatyczne lub bolesne, więc usuwa je ona ze świadomości w odruchu obronnym. Według Freuda działania procesów nieświadomych nie można skorygować ani wyeliminować z życia psychicznego jednostki.
Procesy nieświadome, pomimo tego, że nie zdajemy sobie sprawy z ich działania, mają ogromny wpływ na nasze życie kierując wyborem naszych celów i intensywnością dążeń, kształtując nasze poglądy i modelując relacje społeczne nawiązywane przez nas. Nieświadome życie psychiczne jednostki stanowi bazę dla jej świadomych zachowań i emocji. Mechanizm ten działa również w drugą stronę: wszystkie zdarzenia i emocje doświadczane przez jednostkę w jej życiu przenikają do nieświadomości, są w niej przetwarzane i rozwijają się w nowe konstrukty psychiczne. Zgodnie z teorią Freuda nieświadomość jest więc pomostem między życiem psychicznym a życiem zewnętrznym jednostki. Nieświadomość pozwala też na powiązanie doświadczeń z dzieciństwa z zachowaniem jednostki w jej dorosłym życiu, a tym samym wyjaśnienie tych zachowań przez odniesienie do motywów mających korzenie w przeszłości.

Wpływ lęku na procesy poznawcze

Lęk to negatywny stan emocjonalny związany z antycypacją niebezpieczeństwa nadchodzącego z zewnątrz lub pochodzącego z wewnątrz organizmu, objawiający się jako niepokój, uczucie napięcia, skrępowania, zagrożenia. W odróżnieniu od strachu jest on procesem wewnętrznym, niezwiązanym z bezpośrednim zagrożeniem lub bólem. Lęk przygotowuje nas na możliwe wystąpienie jakiegoś niebezpieczeństwa. Dzięki niemu możemy uniknąć wielu przykrych zdarzeń. Lęk pełni więc funkcję przystosowawczą. Pojawia się jako ostrzeżenie przed wyolbrzymionym zagrożeniem.
Lęk jako cecha emocjonalna oznacza skłonność do reagowania w szczególny sposób w sytuacjach subiektywnie trudnych dla danej osoby. Lęk jako cecha, czyni jednostkę podatną na postrzeganie szerokiego zakresu obiektywnie niegroźnych sytuacji jako zagrażających, i reagowanie na nie stanem lęku, nieproporcjonalnie silnym w stosunku do wielkości obiektywnego niebezpieczeństwa. Lęk jako cecha ma wyuczony charakter.
Formowanie osobowości lękowej wiąże z wczesnym okresem dzieciństwa. Ważną rolę w tworzeniu osobowości lękowej odgrywają procesy poznawcze.

Emocje samoświadomościowe

Emocje samoświadomościowe to grupa emocji, która pojawia się późno i do których wystąpienia konieczne są pewne zdolności poznawcze. Nie istnieją wyraźne czynniki  je wywołujące. Niewiele określonych sytuacji wywołuje wstyd, dumę, poczucie winy czy zażenowanie.Emocje te są prawdopodobnie związane z grupami zdarzeń, które może rozpoznać wyłącznie sama osoba doświadczająca tych emocji.

Znaczenia Ja
Emocje samoświadomościowe są wynikiem złożonych procesów poznawczych, których osią jest pojęcie JA. Do pojawienia się dumy, wstydu, poczucia winy czy zażenowania doprowadza nasz sposób myślenia albo to, o czym myślimy.

Czynniki wywołujące emocje samoświadomościowe
Co do konkretnych czynników wywołujących wstyd, poczucie winy i zażenowanie opinie są podzielone. Każde z tych emocji może wzbudzić wiele zdarzeń. Nie wyodrębniono żadnego szczególnego bodźca, który wyzwalałby wstyd czy poczucie winy. Przyczyny powstawania emocji samoświadomościowych mogą mieć zarówno podłoże fenomenologiczne, jak i poznawczo - atrybucyjne. Emocje te mogą mieć odrębne niż emocje podstawowe i określone umiejscowienie. Poza tym mogą im towarzyszyć określone procesy o charakterze „cielesnym“.

Kultura a osobowość

Osobowość jest strukturą całościową cech psychicznych, warunkujących postępowanie człowieka. Inaczej mówiąc, jest zbiorem cech danej osoby, warunkujących jej postępowanie wobec ludzi lub z ludźmi, wobec siebie oraz przedmiotów i zjawisk otaczającego świata.

W postępowaniu człowieka dostrzegamy stałe cechy, czyli „coś” co się powtarza. Właśnie te stałe cechy odróżniają jednego człowieka od drugiego. Suma takich cech psychicznych jednostki, które różnią ją od innych ludzi stanowi osobowość danego człowieka.

Kultura jest zbiorowym dobrem i zbiorowym dorobkiem całej ludzkości. Rozróżniamy kulturę materialną, czyli to wszystko, co przez długie wieki wytworzył człowiek i co istnieje w formie materialnej oraz kulturę duchową w postaci wiedzy, norm i zwyczajów. Dziecko już od wczesnego dzieciństwa poznaje normy i zasady zachowania obowiązujące w danym kręgu kultury, przyswaja także doświadczenia poprzednich pokoleń zdobywając wiedzę i poznając różnorodne wytwory kulturowe. Wytwory kulturowe, utrwalone przede wszystkim w języku i mowie, oddziaływują na jednostkę dzięki swemu znaczeniu. W zależności od tego, w jakim przedziale czasowym i w jakiej formacji historycznej człowiek żyje, uczestniczy on i współtworzy określoną cząstkę kultury. Człowiek żyjący w określonej grupie powinien zachowywać się zgodnie ze zwyczajami i pełnić role, jakie wyznaczyło mu społeczeństwo.

Proces emocjonalny a świadoma kontrola

Definiowanie emocji jako świadomych ( Clore). 

Oceny poznawcze nie muszą mieć świadomego charakteru. Można zatem być zaskoczonym własnymi emocjami. Jednak wynikające z takich ocen emocje muszą być świadome. W zgodzie z Freudem Clore twierdzi, że nieświadomość emocji jest niemożliwa ponieważ w emocje uwikłane jest doświadczenie, a nie można czegoś doświadczać, nie doświadczając czegoś. Z drugiej strony Freud zakładał nieświadomość procesów leżących u podstaw emocji i posługiwał się też pojęciem nieświadomej energii psychicznej (libido), którą nazywał afektem. Ta instynktowna energia ma charakter nieświadomy choć może wypłynąć w swobodnej, niezwiązanej z niczym postaci, co doświadczane jest jako doznanie lęku.
Zdaniem Clore emocje dotyczą głównie komunikacji wewnętrznej i motywacji. Według Clore jeśli istnieje jakiś warunek konieczny emocji to odczuwanie stanowi tu dobrą kandydaturę. Można np. powiedzieć o gniewie: byłem rozgniewany, ale nic nie zrobiłem, choć co najmniej dziwna byłaby wypowiedź: byłem rozgniewany, ale niczego nie czułem. Odczuwanie zdaniem Clore nie jest wystarczającym warunkiem emocji ale jest jej warunkiem koniecznym. Model odczucia jako informacji opiera się na założeniu, że doświadczenie jest ważnym pośrednikiem wpływu nastroju i emocji na formułowane przez człowieka sądy i decyzje.