Podstawą koncepcji psychoanalizy jest pogląd Freuda o nieświadomym charakterze procesów psychicznych człowieka i o kluczowej roli libido, czyli popędu seksualnego w procesach motywacyjnych. Nieświadomość pozostaje w sprzeczności ze świadomością, jest przez nią ograniczana i cenzurowana. Konflikt ten rozpoczyna się na wczesnym etapie rozwoju seksualności dziecka, kiedy to kierowany popędami rozwój dziecka napotyka wpływ zasad społecznych przekazywanych przez opiekunów i wychowawców. W obrębie nieświadomości znajdują się tłumione pragnienia i nieuświadomione motywy działania oraz wspomnienia i myśli podświadomie wyparte przez jednostkę ze świadomości. Przyczyną takiego wyparcia może być to, że dane zdarzenie jest dla jednostki traumatyczne lub bolesne, więc usuwa je ona ze świadomości w odruchu obronnym. Według Freuda działania procesów nieświadomych nie można skorygować ani wyeliminować z życia psychicznego jednostki.
Procesy nieświadome, pomimo tego, że nie zdajemy sobie sprawy z ich działania, mają ogromny wpływ na nasze życie kierując wyborem naszych celów i intensywnością dążeń, kształtując nasze poglądy i modelując relacje społeczne nawiązywane przez nas. Nieświadome życie psychiczne jednostki stanowi bazę dla jej świadomych zachowań i emocji. Mechanizm ten działa również w drugą stronę: wszystkie zdarzenia i emocje doświadczane przez jednostkę w jej życiu przenikają do nieświadomości, są w niej przetwarzane i rozwijają się w nowe konstrukty psychiczne. Zgodnie z teorią Freuda nieświadomość jest więc pomostem między życiem psychicznym a życiem zewnętrznym jednostki. Nieświadomość pozwala też na powiązanie doświadczeń z dzieciństwa z zachowaniem jednostki w jej dorosłym życiu, a tym samym wyjaśnienie tych zachowań przez odniesienie do motywów mających korzenie w przeszłości.
Działania powodowane motywacją nie są wyłącznie świadome. Wiele z nich staje się jednak działaniami automatycznymi, nieświadomymi. Dzieje się tak dlatego, że ludzka zdolność do przetwarzania informacji jest ograniczona, a zachowania automatyczne stają się nie tylko wygodne, ułatwiające zadania, ale wręcz niezbędne. Uwalniają zasoby poznawcze i energię potrzebną do uczenia się nowych rzeczy, zapamiętywania, rozwiązywania problemów, kontroli własnego zachowania (działania postaw jawnych a nie utajonych, stosowania uprzedzeń, stereotypów ) i emocji, planowania, organizowania działań, często ratują życie. Około 95% działań służących osiąganiu celu ma charakter automatyczny (Baumeister, Sommers, 1997).
Zachowanie nieświadome nie podlega doskonaleniu ponieważ jest nieuświadamiane. Dlatego też zautomatyzować się mogą czynności i zachowania tylko dobrze ukształtowane. Eksperymenty wykazały, że automatyzacji podlegają tylko te działania (służące osiąganiu celu) które były wielokrotnie podejmowane w danej sytuacji (Bargh, Chartrand, 1999). Konieczność podejmowania decyzji spowalnia działanie i zwiększa ilość wkładanego wysiłku, trzeba bowiem wybrać jedną z wielu możliwości. Dlatego też pilotów szkoli się na symulatorach lotu, by w sytuacji awaryjnej reagowali automatycznie ale i poprawnie. Brakuje bowiem wtedy czasu na przypominanie sobie krok po kroku co trzeba zrobić ani na powolne podejmowanie decyzji. Kierowcy wiele działań opanowują do perfekcji i wciskanie sprzęgła czy hamulca, zmiana biegów nie zabierają energii i zasobów poznawczych tak potrzebnych do rozpoznawania sytuacji na drodze.
Podstawowy problem jaki towarzyszy motywacji do osiągnięcia czegoś jest brak planu, rozproszenie, stare nawyki - czyli nieprawidłowe zachowania automatyczne. Jednak właśnie zachowania automatyczne mogą sprzyjać osiąganiu celów, jeśli towarzyszą im tzw. intencje wdrożeniowe, będące planami jak należy postępować w konkretnej sytuacji np. co będę robić rano. Dzięki tym planom działanie jest wyzwalane przez okoliczności towarzyszące danej sytuacji (czas, miejsce, warunki), które automatycznie wywołują pożądane działanie. Jednak by intencje wdrożeniowe spełniły swoją rolę muszą być bardzo precyzyjnie zaprogramowane, aby wywołały pożądane zachowanie. Np. Intencja wdrożeniowa, że zrobię coś dokładnie o 9 rano, jest skuteczniejsza niż intencja zrobienia tego o dowolnej porze. Im bardziej konkretny sygnał, tym większe prawdopodobieństwo, że wywoła pożądaną reakcję.
Procesy nieświadome dotyczą informacji, które nie są reprezentowane ani w świadomości,
ani w pamięci, lecz mimo to wpływają na podstawowe czynności cielesne i
psychiczne.
- dążenie do równowagi np. popędy homeostatyczne takie procesy utrzymania względnie stałej temperatury ciała, proces dostarczania organizmowi odpowiedniej ilości tlenu
- ochrona życia – unikanie czegoś, co podświadomie uważamy za zagrażające; nadmierna ostrożność; kiedy coś nam grozi ośrodki mózgu odpowiedzialne za przetrwanie przejmują władzę i kierują ludzkim zachowaniem
- przystosowanie się do środowiska
- realizacja skłonności
- redukcja napięcia popędowego
- dążenie do realizacji potrzeb np. elementarnych jak potrzeby fizjologiczne
- dążenie do doświadczenia pozytywnego afektu i unikanie negatywnego afektu
- reakcja na pobudzenie organizmu?
- wzbudzanie pobudzenia seksualnego poprzez aktywność podwzgórza i zmiany fizjologiczne w obszarze genitaliów
- wytwarzanie płynów w organizmie
- rola stymulująca, informująca, regulująca (np. ziewanie wieczorem – jestem zmęczony, ziewanie w dusznej sali – brakuje mi tlenu)
Nieświadomość kieruje naszym działaniem oraz myśleniem. Ponieważ doświadczamy myśli w połączeniu z działaniami, interpretujemy tę zbieżność jako dowód, że nasze intencje (myśli) są przyczyna naszych działań.
- dążenie do równowagi np. popędy homeostatyczne takie procesy utrzymania względnie stałej temperatury ciała, proces dostarczania organizmowi odpowiedniej ilości tlenu
- ochrona życia – unikanie czegoś, co podświadomie uważamy za zagrażające; nadmierna ostrożność; kiedy coś nam grozi ośrodki mózgu odpowiedzialne za przetrwanie przejmują władzę i kierują ludzkim zachowaniem
- przystosowanie się do środowiska
- realizacja skłonności
- redukcja napięcia popędowego
- dążenie do realizacji potrzeb np. elementarnych jak potrzeby fizjologiczne
- dążenie do doświadczenia pozytywnego afektu i unikanie negatywnego afektu
- reakcja na pobudzenie organizmu?
- wzbudzanie pobudzenia seksualnego poprzez aktywność podwzgórza i zmiany fizjologiczne w obszarze genitaliów
- wytwarzanie płynów w organizmie
- rola stymulująca, informująca, regulująca (np. ziewanie wieczorem – jestem zmęczony, ziewanie w dusznej sali – brakuje mi tlenu)
Nieświadomość kieruje naszym działaniem oraz myśleniem. Ponieważ doświadczamy myśli w połączeniu z działaniami, interpretujemy tę zbieżność jako dowód, że nasze intencje (myśli) są przyczyna naszych działań.
