Najczęściej odwołujemy się do tej metody wtedy, gdy chcemy sprawdzać hipotezy wyjaśniające, np. kiedy i dlaczego pojawia się interesujące nas zachowanie (np. analizujemy relację pomiędzy agresywnymi zachowaniami dziecka a ilością oglądanej w telewizji przemocy).
Rodzaje korelacji (kierunek związku):
Korelacja dodatnia – wysokim wartością jednej zmiennej towarzyszą wysokie wartości drugiej zmiennej i odwrotnie: niskim wartościom jednej zmiennej towarzyszą niskie wartości drugiej (np. waga i wzrost – im człowiek wyższy, tym więcej waży).
Korelacja ujemna – wysokim wartością jednej zmiennej towarzyszą niskie wartości drugiej zmiennej (np. gdyby wzrost i waga były skorelowane ujemnie, to ludzie niscy byliby grubi, wysocy zaś strasznie chudzi lub wiek i sprawność fizyczna: im jest ktoś starszy, tym mniej sprawny fizycznie).
Korelacje wyrażone są przez liczby z przedziału od -1 do +1 (siła związku). Korelacja równa 1 oznacza, że dwie zmienne są całkowicie i wprost proporcjonalnie skorelowane; korelacja równa -1 oznacza, że dwie zmienne są całkowicie i odwrotnie proporcjonalnie skorelowane, a korelacja równa 0 oznacza, że dwie zmienne nie są ze sobą skorelowane, czyli nie można tu mówić o związku liniowym między zmiennymi.
Istnieje również korelacja pozorna – związek pomiędzy dwoma zmiennymi, który faktycznie istnieje tylko dzięki wpływowi trzeciej zmiennej. Tendencja do spostrzegania związków pomiędzy zdarzeniami, które nie są powiązane. Interpretacja tej korelacji często prowadzi do absurdalnych wniosków.
Zalety metody korelacyjnej:
możliwość wyodrębniania i badania grup reprezentatywnych dla populacji, tzw. dobór losowy - powinien gwarantować, że każda jednostka wchodząca w skład populacji ma taką samą szansę na pojawienie się w próbie. Gdy grupa jest reprezentatywna dla całej populacji, to można założyć, że odpowiedzi tych osób są odbiciem sądów tej populacji;
możliwość badania wzajemnych powiązań między zmiennymi;
możliwość systematycznego porównywania osób i grup;
możliwość kontrolowania jakości pomiaru (standaryzacja, obiektywność, normalizacja) – chodzi tu o metody badań korelacyjnych (zbieranie danych), w skład których wchodzą: obserwacja naturalna, sondaż, studium przypadku, badania archiwalne, kwestionariusze - testy;
możliwość badania zjawisk gdzie zmiana/kontrola jest niemożliwa;
łatwość/wydajność.
Wady metody korelacyjnej:
nie pozwala na wnioskowanie przyczynowo-skutkowe (stosując korelację możemy jedynie stwierdzić, że coś współistnieje z czymś, że dwie zmienne są ze sobą powiązane ALE nie możemy określić co z czego wynika, co jest przyczyną a co skutkiem);
badacz nie manipuluje zmiennymi i chcąc dokonać interpretacji stwierdzonego związku miedzy zmiennymi, to musi wyjść poza dane korelacyjne (np. analiza wariancji);
niepewność rzetelności i trafności metod kwestionariuszowych;
silny wpływ potrzeby aprobaty społecznej (skale kłamstwa) lub też nieadekwatność odpowiedzi;
problem z korelacją pozorną – wyeliminowanie wpływu na obie zmienne trzeciej zmiennej.
Eksperyment – metoda badania relacji przyczynowo-skutkowych; badacz losowo przydziela uczestników eksperymentu do różnych sytuacji i upewnia się, że sytuacje te są identyczne z wyjątkiem jednego, zdefiniowanego przez zmienną niezależną (badacz oczekuje, że tenże jedyny warunek będzie miał przyczynowy wpływ na reakcje ludzi). Celem jest określenie związków przyczynowo-skutkowych. Występuje tu bezpośrednia interwencja ze strony badacza.
Zmienna niezależna (kontrolowana, przyczyna) – zmienna, którą badacz zmienia albo różnicuje, aby stwierdzić, czy ma ona wpływ na jakąś inną zmienną; badacz oczekuje, że ta właśnie zmienna będzie powodowała zmiany w jakiejś innej zmiennej. Jest ona bezpośrednio kontrolowana przez eksperymentatora, tą zmienną badacz manipuluje i pojawia się ona w eksp. na różne sposoby. Badacz zakłada, że to właśnie ta zmienna jest przyczyną zmiennej zależnej.
Zmienna zależna (mierzona, badana, skutek) – zmienna, którą badacz mierzy, by sprawdzić, czy na nią wpływa zmienna niezależna (czy pojawi się oczekiwany efekt); badacz zakłada, że zmienna zależna zależy od poziomu zmiennej niezależnej (np. czy liczba świadków [zmienna niezależna] ma wpływ na to czy ludzie pomogą ofierze [zmienna zależna]).
W każdym eksperymencie musimy mieć co najmniej dwie grupy badawcze:
grupa eksperymentalna – czyli grupa osób (roślin, obiektów itp.) poddana oddziaływaniu zmiennej niezależnej, którą badamy;
grupa kontrolna – grupa badanych o tych samych cechach co grupa eksperymentalna, podlegająca tym samym, co i ona procedurom – z jednym wyjątkiem – nie poddaje się jej oddziaływaniu zmiennej niezależnej, której wpływ się bada.
Plan wieloczynnikowy:
a) uwzględnia więcej niż jedną zmienną niezależną
b) każda zmienna niezależna ma więcej niż jedną wersję, poziom
c) wszystkie możliwe kombinacje tych poziomów i wersji pojawiają się w badaniu
Trafność wewnętrzna – upewnienie się, że nic więcej poza zmienną niezależną nie może wpływać na zmienną zależną. Realizuje się to poprzez kontrolowanie wszystkich zmiennych ubocznych (zakłócające) oraz poprzez losowe przydzielanie wszystkim badanym różnych warunków eksperymentalnych; wszystkie sytuacje w badaniach były takie same, a różniły się jedynie wartością zmiennej niezależnej.
Losowe przydzielanie do sytuacji – upewnianie się, że wszyscy badani mają taką samą szansę na przydzieleni do danej sytuacji w eksperymencie; dzięki losowemu przydzielaniu tychże sytuacji badacz może być względnie pewien, że różnice w osobowościach uczestników eksperymentu albo ich wcześniejsze doświadczenia są równomiernie rozłożone na wszystkie sytuacje.
Poziom ufności (wartość p) – liczba wyliczona za pomocą technik statystycznych; informuje badacza o tym, jakie jest prawdopodobieństwo, że wyniki jego eksperymentu są dziełem przypadku, a nie są efektem działania zmiennej niezależnej lub zmiennych niezależnych; (wyniki uznaje się za istotne statystycznie, gdy p < 0,05).
Trafność zewnętrzna – stopień, w jakim wyniki badań mogą być generalizowane na inne sytuacje i na innych ludzi.
Realizm sytuacyjny – stopień, w jakim sytuacje eksperymentalne są podobne do sytuacji spotykanych w życiu codziennym.
Realizm psychologiczny – w jakim stopniu eksperyment kontroluje procesy psychologiczne podobne do tych, które pojawiają się w życiu codziennym.
Instrukcja maskująca – instrukcja maskująca używana jest po to, by zachować realizm psychologiczny. Powtarzalność – powtarzanie badań, często z udziałem innych osób albo w innych warunkach.
Eksperyment w warunkach naturalnych – eksperymenty przeprowadzone w warunkach życia realnego niż w laboratorium.
2 TYPY BADAŃ:
badania podstawowe – badania projektowane po to, by dać najlepszą odpowiedź na pytanie, dlaczego ludzie zachowują się tak, jak się zachowują, i przeprowadzone wyłącznie dla zaspokojenia ciekawości poznawczej;
badania stosowane – badania projektowane specjalnie w celu rozwiązania konkretnego problemu społecznego.
Przyzwolenie – wyjaśnienie uczestnikom badania natury eksperymentu, zanim on się rozpocznie i uzyskanie ich zgody na udział w tym eksperymencie.
Maskowanie – wprowadzenie w błąd uczestników eksperymentu lub zatajenie przed nimi prawdziwego celu badań albo też wydarzeń, które w rzeczywistości zaistnieją.
Sesja wyjaśniająca – wyjawienie uczestnikom badań po zakończeniu eksperymentu jego celu oraz dokładne objaśnienie tego, co się wydarzyło.
Zalety metody eksperymentalnej:
pozwala na określenie związków przyczyno-skutkowych;
możliwość kontroli i manipulacji zmiennymi – czyli precyzja naukowa;
kontrolowanie wszystkich zmiennych ubocznych;
możliwość ścisłej replikacji badania, gdy znane są procedury (a te są łatwe do opisania i powielenia);
losowe przydzielanie wszystkich badanych do sytuacji (randomizacja)
Wady metody eksperymentalnej:
problemy etyczne badań eksperymentalnych (np. poufność, badania z dziećmi, prowokowanie sytuacji stresowych czy zachowań agresywnych mogących wywołać trwałe i negatywne stany emocjonalne u osób badanych);
ograniczenie przedmiotu pomiaru do tego, co da się badać eksperymentem;
złożoność i uciążliwość tego rodzaju badań (czasochłonność, długość takiego badania);
sztuczna manipulacja może nie oddawać rzeczywistych wydarzeń;
problemy z maskowaniem i sesją wyjaśniającą w warunkach eksperymentalnych;
problemy z kontrolowaniem wszystkich zmiennych ubocznych;
tzw. efekt oczekiwania badacza (nieświadomy wpływ na zachowanie badanych, stronnicza obserwacja zachowań badanych – pomoc to maskowanie dwustronne);
błąd próby (też np. negatywne bądź znudzone nastawienie osób badanych);
błędy pomiaru (dotyczące trafności i operacjonalizacji, rzetelności i wrażliwości instrumentu pomiaru).
