Krytyka ilorazu inteligencji
· Podaje się w wątpliwość, by iloraz inteligencji był miarą niezmiennej inteligencji. Krytykę poglądu o względnie stałej inteligencji wyrażają głównie psychologowie nie akceptujący roli czynnika dziedzicznego w kształtowaniu różnic indywidualnych w inteligencji i sprowadzający te różnice do oddziaływań czynnika środowiskowego
· Jeżeli nawet przyjmiemy, że istnieje względnie stała inteligencja w rozumieniu, że iloraz inteligencji danej jednostki w ciągu życia utrzymuje się na tym samym poziomie, to faktem jest, że w ciągu rozwoju ontogenetycznego w zachowaniu intelektualnym zachodzą radykalne zmiany. Mimo tych jakościowo różnych zdolności występujących w kolejnych okresach rozwojowych człowieka, charakterystyki inteligencji dokonuje się za pomocą tego samego ilorazu inteligencji. Tak np. 3-letnie dziecko, które potrafi ułożyć wieżę z klocków, i dorosły, który rozwiązuje równanie matematyczne z kilkoma niewiadomymi, otrzymują ten sam iloraz inteligencji, chociaż ich aktualne możliwości intelektualne są nieporównywalne.
· Inteligencja jest w istocie zjawiskiem wielowymiarowym; składa się na nią wiele czynników bądź też wiele różnego rodzaju operacji umysłowych. Tymczasem przyjęcie ilorazu inteligencji za miarę inteligencji znaczy, że traktujemy ją jako zjawisko jednowymiarowe.
· Ta sama wielkość ilorazu inteligencji może być wynikiem różnej konfiguracji składników (czynnikó) zdolności intelektualnych, co znaczy, że przy równych wartościach ilorazu inteligencji możemy mieć do czynienia z odmiennymi strukturami inteligencji.
Przedstawione wyżej uwagi krytyczne, uświadamiają nam, że beztroskie stosowanie ilorazu inteligencji jako miary zdolności intelektualnych człowieka jest nieuzasadnione. Operując wskaźnikiem ilorazu inteligencji otrzymujemy niewątpliwie uproszczoną i zubożoną charakterystykę zdolności umysłowych człowieka.
Kontrowersje wokół testów inteligencji
Krytyka testów inteligencji idzie w dwóch głównych kierunkach. Jeden z nich dotyczy przede wszystkim szeroko rozumianej trafności testów inteligencji, a więc koncentruje się na pytaniu, czy i na ile stanowią one narzędzie, które pozwala postawić diagnozę inteligencji i przewidywać osiągnięcia człowieka w tych rodzajach działalności człowieka, w których inteligencja odgrywa pierwszorzędną rolę. Drugi kierunek krytyki dotyczy społecznych konsekwencji badania testowego.
Ponieważ iloraz inteligencji uzyskuje się wyłącznie na podstawie badania testem inteligencji, dlatego też zarzuty dotyczące ilorazu inteligencji siłą rzeczy rozciągają się również na same testy stanowiące narzędzie pomiaru inteligencji:
· Testy inteligencji mierzą wyłącznie aktualne możliwości umysłowe człowieka, a nie jego potencjał; mają one wartość jedynie jako narzędzie diagnostyczne, a nie – jak postulują zwolennicy tej metody – prognostyczne. Stąd główny cel badania testowego, upatrywany przez psychometrów w szeroko rozumianej selekcji (do odpowiedniej szkoły, na określone stanowisko pracy itp.) jest bezpodstawny.
· Testy inteligencji mierzą efekt czynności ludzkich, natomiast nie ujawniają procesów umysłowych leżących u podstaw efektywnego działania. Ten sam wynik w teście inteligencji może być osiągnięty przez angażowanie bardzo różnych procesów umysłowych, czego badanie testowe nie ujawnia.
· Badanie oparte na testach inteligencji nie wnosi nic do poznania istoty inteligencji, nie wyjaśnia przyczyn zachowania intelektualnego.
· Rozwój metod diagnostycznych inteligencji nie idzie w parze z rozwojem teorii inteligencji. Psychometryczne badanie inteligencji trwa już blisko 90 lat, a jak dotąd ciągle nie wiemy, czym naprawdę jest inteligencja człowieka, na czym polega istota rozumu ludzkiego.
· Na wynik badania testem inteligencji – poza zdolnościami umysłowymi – wpływa bardzo wiele innych czynników, takich jak poziom motywacji, dotychczasowe doświadczenie, praktyka w rozwiązywaniu testów, aktualny stan psychofizyczny osoby badanej itp.
· Testy inteligencji mierzą zdolność rozwiązywania zadań na materiale reprezentatywnym dla grup społecznych, które brano za podstawę przy konstruowaniu testu. Ale te same zadania w zastosowaniu do innych grup społecznych mogą być kulturowo obce, co powoduje z reguły obniżenie poziomu wykonywania testu.
· Wiele testów inteligencji charakteryzuje się tym, że mają one limit czasowy, tzn. ograniczony czas wykonania, co narzuca osobie badanej wymóg szybkiego rozwiązywania zadań. Tymczasem szybkość nie koresponduje z efektywnością funkcjonowania intelektualnego. To powoduje, że wyniki badań niekoniecznie odzwierciedlają aktualne możliwości intelektualne osoby badanej.
· Psychometryczne badanie inteligencji odbywa się w warunkach sztucznych, w izolacji od realnych sytuacji życiowych, jak i od warunków środowiska, w którym człowiek żyje. Typowy dla testu inteligencji pomiar zachowania intelektualnego nie przystaje do normalnego funkcjonowania człowieka.
· Inny często wysuwany zarzut to niepotrzebne zawężanie zakresu badanych sprawności umysłowych, pomijając tak istotne dla każdego zdolności jak inteligencja emocjonalna, zdolności artystyczne, czy kreatywność. Jak dotąd jednak, nikomu nie udało się skonstruować testu mierzącego te umiejętności w wiarygodny i powtarzalny sposób. Istnieją testy starające się mierzyć inteligencję emocjonalną, są one jednak bardzo kontrowersyjne.
